Tijdens de dodenherdenking van 4 mei 2008 aan de Jan Gijzenvaart in Haarlem-Noord zag ik een man staan, keppeltje op, met een spandoek met daarop de tekst “715 Haarlemse Joden”. Ik vroeg mij af waarom die man daar zo stond en waarom hij zo dat spandoek bij zich had. Na de plechtigheden ben ik op die man afgestapt, omdat ik wel wilde weten wat nu de betekenis hierachter was.
Hij stond er omdat hij zich ten eerste ergerde dat het woord Jood al jaren niet meer in de toespraken tijdens dodenherdenking werd gebruikt en omdat er voor de joden na de Tweede Wereldoorlog nooit meer wat gedaan was. Hij vertelde mij dat er 715 Haarlemse joden tijdens de Tweede Wereldoorlog waren weggevoerd en vermoord werden. 715 Haarlemmers die nooit meer terugkwamen. En voor hen wilde hij een gedenkteken in het leven roepen en vroeg hier dus op die bewuste dodenherdenking aandacht voor. Na het gesprek vroeg ik zijn telefoonnummer en ik zou hem in de loop van die week terugbellen.
En zo raakte ik betrokken bij de realisatie van een gedenkteken voor de 715 Haarlemse Joden. Ik heb de man, Chris Hahn, na een paar dagen gebeld en vertelde hem dat ik me er ook voor in wilde zetten om samen met hem een gedenkteken te realiseren. Chris bleek bij mij om de hoek te wonen, dus dat was dan wel makkelijk. De jaren daarna hadden we wat meer medestanders erbij gekregen en hebben we een stichting, Stichting Joods Monument Haarlem, in het leven geroepen.
In eerste instantie wilden we een gedenkteken, in de vorm van een muur met alle namen, op de Westergracht hebben. Dit aangezien daar de eerste deportaties vanuit Haarlem begonnen. Dus een gedenkteken in de vorm van een wand met daarop alle namen, plaats van overlijden en leeftijden, om op deze manier de meer dan zevenhonderd Haarlemse Joden een symbolisch graf te kunnen geven. Zodat deze Haarlemse joden niet vergeten zouden worden en hun nabestaanden en vrienden de kans en de ruimte kregen om hen te gedenken.
Echter later kregen we een verzoek van de wijkraad Centrum om mee te denken over een nieuwe invulling voor een pleintje, genaamd het Philip Frankplein, achter de Philharmonie, achter het Teylers museum en naast het hofje van Bakenes. Chris en ik keken elkaar aan en de keuze was snel gemaakt. Want juist dat pleintje was in het voor-oorlogse hart van Joods Haarlem. Daar waar nu de Toneelschuur staat, stond voor de oorlog de Synagoge en het plein was vernoemd na de opperrabbijn van Haarlem, Philip Frank, die op 2 februari 1943 in de duinen werd gefusilleerd. Voor ons was 1 en 1 nou eenmaal 2.
Voor deze gelegenheid had ik diverse ontwerpschetsen gemaakt. Hierbij dacht ik aan een grote midden steen, die de synagoge moest symboliseren, en aan weerskanten een half ronde muur met daarop bronzen platen met alle namen. De muren zouden hierbij gezien worden als de armen van de synagoge, welke bescherming maar ook troost bieden aan diegene die op de muur vermeld staan.
1e ontwerpschets voor een muur met namen.
Echter nadat de gegevens van de plaats en de mogelijkheden bekend werden moest het idee van een half ronde muur losgelaten worden. Er zou een rechte muur komen. Hierbij heb ik het ontwerp aangepast. Nog steeds de middensteen met aan weerskanten de bronzen platen met alle namen.
2e ontwerpschets voor een muur met namen.
De middensteen vond men eigenlijk wel iets te groot en de architect van het transformator station waar het gedenkteken dan tegenaan zou moeten komen, vond het zonde van de stenen muur, want die zou dan wegvallen. Hierop werd een derde aanpassing gerealiseerd in samenspraak met die architect.
3e ontwerpschets voor een muur met namen.
Na overleg met de betrokken mensen voor dit project is er uit eindelijk voor gekozen om de bronzen platen te vervangen voor natuursteen, in dit geval zwart graniet. Dit in verband met het feit dat koper/brons dieven tegenwoordig geen enkele respect meer hebben voor wat voor monument dan ook. Tevens was er ook voor gekozen om de natuurstenen panelen mee te nemen in het metselwerk, waardoor het monument nog meer ‘hufterproof’ zou worden. Het definitieve ontwerp voor het gedenkteken sloot heel goed aan bij de doelstellingen en de wens van de stichting.
Definitieve ontwerpschets. Het uiteindelijke resultaat mag er dan ook wezen.
Voor de uiteindelijke bewerking van de granieten panelen hadden we de firma Tetterode Natuursteen in Amsterdam ingeschakeld. De onthulling van het monument vond plaats op 23 september 2012.
En het resultaat mag er wezen.
Meer over dit moment en over de achtergronden van de personen die vermeld staan op het monument is te vinden op mijn website Joods Monument Haarlem.